همئوستازی و همئورزیس چیست ؟
مدیریت گاوهای تازه زا و پیشگیری از وقوع ناپایداری زیستی بر اساس مکانیسم هوشمندانه اولویت غذایی
به قلم : امید قربانی
اغلب دامداران و پرورش دهندگان گاو شیری در مدیریت گله های خود و به منظور بهبود تولید شیر ، توجه و دقت خود را صرفا به اقلام غذایی و جیره نویسی گله محدود میکنند .
در صورتی که مدیریت پرورش بهینه ی گاوهای شیری مستلزم دقت و توجه کافی به سایر موارد مربوط به گاو نیز هست که قبلا در مقاله های مرتبط با ( رفاه دام و رفتار غذایی گاو ها ) ذکر کردیم .
یکی دیگر از مواردی که در مدیریت بهینه و مطلوب پرورش گاو های شیری بسیار مهم است ، مسئله ی فیزیولوژی گاو هاست . که متاسفانه این مسئله ی مهم عموما مورد توجه دامداران قرار نمیگیرد.
در مباحث مربوط به فیزیولوژی دام ها ، دو اصطلاحِ ویژه و خاص وجود دارد که حائز اهمیت بالایی هستند و حتما باید به این دو مقوله توجه جدی شود :
۱: همئوستازی
۲: همئورزیس
همئوستازی ( هم ایستایی ) در علم زیست شناسی و فیزیولوژی به معنای حفظ پایداری و تعادل محیط داخلی بدن و ثابت نگه داشتن شرایط فیزیکی و شیمیایی جاندار جهت بهینه بودن متابولیسم است .
روند درست سوخت و ساز ( متابولیسم ) در تمام موجودات زنده به محیط هایی با شرایط فیزیکی و شیمیایی خاص وابسته است . این شرایط بسته به نوع موجود زنده یا محل انجام واکنش متفاوت است.
عملکرد نرمال و طبیعی پستانداران در گرو هم ویژگی پایداری و ثبات شرایط فیزیکی و شیمیایی ست . ثبات و پایداری داخلی گاوهای شیری میتواند تحت تاثیر عوامل مختلفی قرار گرفته و از حالت ثبات خارج شود .
دما ، تعادل مایعات داخل بدن ، PH مایعات خارج سلولی ، غلظت یون های سدیم ، پتاسیم و کلسیم و سطح قند خون برخی از عواملی ست که میتواند پایداری و تعادل داخلی حیوان را متاثر کند لذا پیوسته باید کنترل شوند .
اولی ( همئوستازی ) به معنای حفظ تعادل و ایستایی ارگانیسم حیوان در محیط میباشد .
و دومی ( همئورزیس ) به معنای مجموعه اعمالی ست که در هماهنگی کامل به ارگانیسم در نیل به شرایط ویژه فیزیولوژیک کمک می کند .
هر دو مسئله و موضوع ، تابع مکانيسمِ هوشمندانه و رفتار ناخودآگاه در بدن حیوان است . یکی از این موارد ، آبستنی و دوره حاملگی دام است که اولویت اول بدن ، تامین نیاز جنین تشخیص داده میشود .
روزهای ابتدایی پس از زایمان و شروع دوره ی شیر دهی ، یکی از بحرانی ترین دوره ها برای هر گاو شیری قلمداد میشود . شروع دوره شیر دهی ، نیاز مبرم رحم به بازیابی پس از زایمان ، بوجود آمدن تغییر در عملکرد هورمون ها و غدد درون ریز بدن و وضعیت متابولیکی ، مجموعه ای از عوامل عمومی ست که در روزهای ابتدایی زایمان ، ایجاد تنش و التهاب میکند . صد البته این تنش ها برای آن دسته از گاو های شیری که پر تولید هستند ریسک پذیری بالاتری دارد .
پژوهش ها و پایش های کارشناسان بیانگر این است که ۰/۵ درصد از انواع بیماری های مربوط به گاوهای شیری در همین دوره زمانی رخ میدهد و این بیماری ها حتی ممکن است باعث حذف دام در اوایل شیر دهی شود .
اوایل شیردهی اولویت اولِ بدن به صورت هوشمند و اتوماتیکال ، تولید شیر تشخیص داده میشود و بدن برای تامین نیاز مکانیسم سنتز و تولید شیر از ذخایر داخل بدن خود استفاده می کند .
با مکانیسمِ استفاده از منابع انرژی ، ریتم بازدهی بدن سرعت بیشتری گرفته و سودآور تر میشود . به همین دلیل است که از لحاظ اقتصادی این دوره به دوره درآمد معروف شده است .
در این دوره بخصوص در گروه گاو های تازه زایمان کرده ، توجه به تغذیه اهمیت فراوانی دارد و باعث میشود تا گاو دوره پیک طولانی تری را داشته باشد . که طبیعتا به معنای تداوم شیردهی و تولید شیر بیشتر است .
و خط پایانی مبحث : استفاده از جیره های غنی در اوایل دوره شیردهی ضروريست . هم به دلیل اینکه گاو شیری مدت زمان بیشتری در پیک شیر دهی باشد و هم برای اینکه دوره زایمان و شیردهی بعدی حیوان نیز اقتصادی و سودآور باشد .
نویسنده : مهندس امید قربانی
کارشناس و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی و دامپروری
مدیر گروه مهندسی توسعه دامپروری اندیشه مهر
توسعه کشاورزی با کمک هوش مصنوعی و دیجیتال گرین
هفت اقدام مهم در مواجهه با ورم پستان گاوهای شیری
اسیدوز شکمبه چیست ؟ همراه با عوامل پیدایش آن
