خرچنگی دستگاه شیردوش چیست؟

خرچنگی دستگاه شیردوش چیست و چه ویژگی هایی باید داشته باشد ؟

به قلم: مهندس امید قربانی

همانطور که در مورد خرید و نصب دستگاه های شیردوش ثابت و سیار گفتیم ، تمام قطعات مورد استفاده در شیر دوش ها مهم هستند و باید به تک تک آنها از نظر فنی و علمی توجه کافی داشته باشید .

یک نمونه از خرچنگی شیردوش تیپ C ( درجه ۳ ) با حجم کمتر از ۱۵۰ سی سی و درب پلی کربنات گرد که برای گاو های شیری کم تولید مناسب است

یکی دیگر از مواردی که دامداران عزیز هنگام عقد قرارداد جهت خرید دستگاه ثابت شیر دوش باید به آن توجه کنند ، خرچنگی های واحد دوشنده هستند .

اگرچه در ظاهر مهم به نظر نمیرسند و بسیاری از همکاران ما در این رابطه چیزی به دامداران نمیگویند اما فی الواقع بسیار مهم و حیاتی هستند چراکه عدم توجه به این موضوع میتواند دامدار و گله را دچار خسارات زیادی کند .

اهمیت خرچنگی از این جهت است که با ورم پستان گاو شیری و کاهش یا افزایش تولید شیر ارتباط مستقیم دارد .

لذا باید این قطعه بسیار مهم دستگاه های شیردوش را از نظر فنی و علمی مورد توجه قرار دهیم .

نکات فنی مربوط به خرچنگی عمدتاً در موارد زیر باید بررسی گردند :

۱: ظرفیت شیر رسانی خرچنگی

۲: استحکام و مقاومت پذیری خرچنگی

۳: شکل ، مکانیک و فرم خرچنگی

۴: جنس و وزن خرچنگی

هم اکنون در بازار ایران انواع و اقسام مختلف خرچنگی های شیردوش وجود دارد . خرچنگی های که هم در داخل کشور تولید میشوند و هم خارجی و وارداتی هستند .

اما نکته ای که عموما بدون توجه مانده و یا بهتر بگویم بیشتر دوستان از آن اطلاعی ندارند این است که ویژگی های یک خرچنگی استاندارد چیست ؟ و هر خرچنگی برای چه مصرفی طراحی شده است ؟

همین الان اگر دامدار برود در یک فروشگاه لوازم دامپروری و تقاضای خرچنگی نماید ، فروشنده ی عزیز چند مدل خرچنگی روی پیشخوان گذاشته و از دامدار میخواهد که انتخواب نماید .

این همان اشتباه بسیار بزرگی ست که هم از سوی دامدار و هم از سوی فروشنده صورت میگیرد .

چرا که نه دامدار و نه فروشنده هیچ کدام نمیدانند که کاربرد و کارایی هر خرچنگی چیست !

ادامه مطلب را نیز مطالعه کنید چراکه در حد توان و دانش خود تلاش میکنیم این مباحث را مورد بررسی های کارشناسی تکنیکی و فنی قرار دهیم .

یک نمونه از خرچنگی شیردوش تیپ B ( درجه ۲ ) با حجم کمتر از ۳۰۰ سی سی و درب پلی کربنات بیضی شکل که برای گاو های شیری در تولید اصلأ مناسب نیست

چرا خرچنگی های شیردوش مهم هستند ؟

برای اینکه بدانیم چرا خرچنگی ها اهمیت بسیار زیادی برای دامدار و گاوهای شیری دارند باید بدانیم که این قطعه در کور شدن کارتیه ها و بوجود آمدن ورم پستان حاد بسیار موثر است .

کور شدن کارتیه ها گاو شیری ( سر پستان ) میتواند علل مختلفی داشته باشد . یکی از علت های بسته شدن کارتیه های دام ، میتواند دستگاه شیر دوشی باشد .

دستگاه شیردوش ثابت یا سیاری که نتواند فشار وکیوم مناسب را ایجاد نماید یا در آن از لاینر های متفرقه استفاده شده باشد و یا وزن استاندارد خوشه ها در آن رعایت نشده باشد ( سنگینی یا سبکی بیش از حد خوشه ها ) و یا حتی اگر ظرفیت مناسب حجم کاسه خرچنگی در آن شیردوش رعایت نشده باشد ، استعداد بسیار بالایی برای ایجاد ورم پستان دارد و میتواند موجب کور شدن کارتیه ها گردد .

خرچنگی ها حتی در فرایند پس دوشی نیز بسیار مهم هستند . پس از پایان شیر دوشی مرحله ی اول با فشار آوردن بر روی خرچنگی توسط یک دست و ماساژ دادن پستان با دست دیگر ، مقدار شیری را که در دهلیز های سر پستانک و مجاری بالاتر پستان باقی مانده است میدوشند.

اصطلاحا به این عمل پس دوشی میگویند .

یک نمونه از خرچنگی شیردوش تیپ B ( درجه ۲ ) با حجم ۱۸۰ سی سی و درب پلی کربنات گرد همراه با کفی استیل که برای گاو های شیری با رکورد تولید متوسط به پایین مناسب است ست

نکات فنی و تکنیکی خرچنگی ها

خرچنگی دستگاه های شیردوشی ( ثابت یا سیار ) عمدتاً در سه تیپ ( کلاس ) عرضه میشوند :

۱: کلاس A

۲: کلاس B

۳: کلاس C

خرچنگی های کلاس C

خرچنگی های تیپ C ( درجه سه ) خرچنگی هایی هستند که سبک ترین وزن را دارند و حجم کاسه آنها بیشتر از یکصد و پنجاه سی سی نیست .

از این تیپ خرچنگی عموما بر روی شیر دوش هایی در همین کلاس نصب میشوند و نصب این نوع از خرچنگی ها بر روی شیر دوش های کلاس بالاتر غیر اصولی و غیر علمی ست که میتواند در فرایند تولیدات دامپروری اثرات منفی داشته باشد .

دستگاه های شیردوش کلاس C ، شیر دوش هایی هستند که برای دام های بومی ، دام هایی با رکوردِ تولید متوسط به پایین ، دام های دوره ی آخر شیرواری ، دام هایی با بافت اسفنجی حساس و دام هایی که در آغاز دوره ی شیرواری قرار دارند ، مناسب هستند .

به همین دلیل در این کلاس از دستگاه های شیر دوشی از خرچنگی هایی با وزن کم ( سبک ) ، حجم تبادل کمتر ، خلاء پذیری پایین تر و … استفاده میشود .

بکار بردن این تیپ از خرچنگی ها در کلاس های بالاتر و دام هایی با رکورد شیر بالا ، ضریب ابتلا به ورم پستان و آسیب های بافت پستانی را به شدت افزایش میدهد .

خرچنگی های کلاس B آن تیپ از خرچنگی های هستند که وزن متوسط و میانه ای داشته و نیز حجم کاسه آنها بین ۱۵۰ سی سی الی ۲۵۰ سی سی هستند .

از این تیپ خرچنگی در شیردوش های سیار تسمه ای و شیردوش های درجه دو استفاده میشود . اگر گاو شیری با رکورد تولید بین ۲۰ کیلو الی ۳۰ کیلو در طول روز دارید ، خرچنگی تیپ B برایش بسیار مناسب است .

خرچنگی ۱۵۰ سی سی با کاسه پلی سولفان و کفی پلی آمید . خرچنگی درجه یه که مناسب گاوهای شیری کم تولید است

خرچنگی های تیپ A

این تیپ از خرچنگی ها که اصطلاحا بدانها خرچنگی درجه یک و پُر تولید نیز میگویند برای شیردوش های ثابت درجه یک و گاوهای پر تولید مناسب هستند .

خرچنگی هایی که حجم کاسه شیر آنها بیشتر از ۲۸۰ سی سی بوده و بیشترین وزن را داشته باشند جزو خرچنگی های تیپ A و درجه یک محسوب میگردند .

از آنجایی که بیشتر گاوداری های شیری ایران ، گاو نژاد هلشتاین پرورش میدهند و این نژاد جزو پر تولید ترین نژاد های شیری در دنیاست لذا چنانچه گاو های شما رکورد تولید بیشتر از ۳۰ کیلو گرم در روز دارند حتما از این نوع خرچنگی استفاده کنید .

شکل و مکانیک خرچنگی

نکته بسیار مهم دیگری که باید از آن اطلاع داشته باشید این است که خرچنگی های موجود در بازار عموماً به دو شکل طراحی و تولید شده اند :

۱: خرچنگی کرد

۲: خرچنگی بیضی

برای شیردوش های درجه یک و درجه دو ، همچنین برای گاو های شیری با رکورد تولید شیر از ۲۵ کیلو گرم در طول روز به بالا ، تحت هیچ شرایطی از خرچنگی های بیضی شکل استفاده نکنید .

خرچنگی های بیضی شکل به راحتی میتوانند باعث التقاط فشار و برگشت شیر هنگام دوشش به سمت کارتیه ها بشوند و به همین دلیل میتوانند باعث بوجود آمدن ورم پستان گردند .

یک نمونه از خرچنگی های شیردوش مخصوص گوسفند و بز که تفاوت بسیار زیادی با خرچنگی های گاودوش دارد

جنس کاسه خرچنگی ها

پایه و کفی های خرچنگی های موجود در بازار عموماً از یک جنس هستند . یعنی از مواد پلی آمیدی ساخته میشوند .

اما کاسه ( درب خرچنگی ) اینطور نیست و تقریبا با چهار نوع مختلف از کاسه ها مواجه هستیم ؛

۱: استیل

۲: پلی کربنات

۳: پلی سولفان

۴: پلی اتیلن

یک نکته بسیار مهم : کاسه خرچنگی های را که از جنس پلی اتیلن تولید شده اند تحت هیچ شرایطی نخرید و در شیردوش از آن استفاده نکنید .

این موضوع ارتباطی با دام و ورم پستان ندارد بلکه مستقیماً با انسان ها و ایجاد سرطان در میان مصرف کنندگان شیر ارتباط دارد .

دمای شیر خام هنگام دوشش بین ۳۷ تا ۳۹ درجه سانتیگراد حرارت دارد . همین مقدار دما و حرارت کافی ست تا بلافاصله پس از اولین برخورد با کاسه خرچنگی پلی اتیلن ، تغییرات شیمیایی خاصی بوجود آورده و تولید مواد سرطانی کند .

مواد سرطانی که حتی در فرایند پاستوریزاسیون و هموژنیزه کردن شیر هم از بین نمیرود و وارد بدن مردم میشود .

صد البته ذکر این نکته نیز اهمیت دارد که نه تنها شما دامداران بلکه حتی بسیاری از فروشندگان لوازم شیر دوش نیز توانایی تشخیص دقیق کاسه خرچنگی های پلی اتیلن را از سایر کاسه ها ندارند .

برخی از تولید کنندگان کاسه خرچنگی پلی اتیلن در حین تولید مقداری رنگ صنعتی طلایی یا مشکی بدان اضافه میکنند تا هم کسی نتواند پلی اتیلن را تشخیص دهد و هم اینکه این کاسه ها را به جای کاسه پلی سولفان و گران تر بفروشند .

از نظر استاندارد ، کاسه های پلی کربنات و پلی سولفان و استیل هیچ اشکالی نداشته و مورد تایید هستند .

مقاومت پذیری خرچنگی ها

باید عرض کنیم که خرچنگی های شیردوش همواره تحت انواع خطر ها قرار دارند و مورد آسیب و صدمه واقع میشوند .

۱: وقتی زیر پای گاو افتاده باشد .

۲: وقتی تحت دمای بالای آب داغ قرار میگیرند .

۳: وقتی با مواد شوینده قلیایی و اسید ها برخورد میکنند .

و…

بدین جهت است که مسئله مقاومت پذیری خرچنگی ها نیز همواره برای کارشناسان و مهندسین بسیار اهمیت دارد .

همگان میدانیم که استیل ها در این میان جزو مقاوم ترین نوع کاسه های خرچنگی هستند .

پس از آن پلی سولفان دارای مقاومت پذیری بالا و مناسبی ست .

دستگاه شیردوش پس از هر وعده دوشش باید به خوبی شستشو و تمیز شوند . این شستشو نیز باید با آب داغ همراه با مواد اسیدی و قلیایی باشد .

وقتی از مواد قلیایی ( سود یا هیپو کلرید سدیم ) استفاده میکنیم ، دمای آب باید بین 60 الی 70 درجه سانتیگراد باشد . مدت زمان شستشو با مواد قلیایی هم ۱۰ الی ۱۵ دقیقه است .

دمای بالاتر آب هنگام شستشو با مواد قلیایی ( سود ) موجب آسیب رسیدن به قطعات پلاستیکی به ویژه پلی کربنات ها میگردد .

در این صورت کاسه خرچنگی هایی از جنس پلی کربنات بیشترین آسیب را میبینند .

توصیه ی اکید میشود که وزن خوشه ی شیردوشی بین یک و نیم الی سه و نیم کیلو گرم باشد .

این مقدار تلورانس وزنی هم به جهت نژاد های مختلف گاو شیری میباشد و هم به جهت کلاس دستگاه شیردوش . همچنین سن دام و تعداد دوره ی زایمان هم در وزن خرچنگی تاثیر دارد .

سعی کنید در دوشش دام هایی که تعداد زایمان بیشتری دارند از خوشه های دوشنده سبک استفاده نمایید تا به بافت اسفنجی پستان آسیب نرسد .

مهندس امید قربانی کارشناس و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی و دامپروری

نویسنده : مهندس امید قربانی

کارشناس و تحلیل گر اقتصاد کشاورزی و دامداری

مدیر گروه تلگرامی صنعت دام ایران

مدیر عامل شرکت توسعه دامپروری اندیشه مهر

 پویش ملی نجات صنعت دامپروری ایران

همکاران ما در پایگاه اطلاع رسانی پاترا 

معرفی اجمالی شرکت توسعه دامپروری اندیشه مهر 

لینک گروه تخصصی صنعت دام ایران در تلگرام

لینک کانال خبردام در تلگرام 

لینک گروه کشوری گفتمان روستا در ایتا

لینک کانال پایگاه اطلاع رسانی توسعه روستایی ایران در ایتا