سندروم ریکتز ( راشیتیسم و بد فرمی اسکلتی )

سندروم ریکتز ( بد فرم شدن اسکلت )

مدیریت پرورش گوساله های کمتر از سه ماه 

به قلم : امید قربانی

گوساله ها در واقع همان صندوق پس انداز و سرمایه گذاری اصلی یک دامدار ( مخصوصا گاودارانِ فارم های پرورش گاو شیری ) برای آینده است لذا در پرورش و نگهداری این صندوق پس انداز باید نهایت دقت و تلاش خود را داشته باشیم .

تصویر یک گوساله ی مبتلا به سندروم ریکتز ( راشیتیسم ) با علامت عدم توانایی در ایستادن و تغییر اسکلت اندام های عقبی

سندروم ریکتز یا همان نرمی استخوان و ضعف بخش عضلانی که غالبا تحت عنوانِ راشیتیسم آن را میشناسیم جزو بیماری های شایع در گله ها و فارم های پرورش گاو شیری نیست .

اما خب با همه ی این تفاصیل ، جزو آن دسته از بیماری هایی ست که با اندکی سهل انگاری و غفلت در مدیریت گله ، گریبان گوساله ها را میگیرد و خسارات زیادی را به دامدار تحمیل میکند . 

لذا تمام دامداران و به ویژه پرورش دهندگان گاو های شیری باید ضمن مطالعه ی این نوشتار کوتاه و آگاهی از دلایل بوجود آمدن سندروم ریکتز ، مدیریت گله را به گونه ای انجام دهند که این بیماری در گله بوجود نیاید .

راشیتیسم یا همان سندروم ریکتز در گوساله ها یک بیماری مزمن و خطرناک است که با اختلال در متابولیسمِ کلسیم و فسفر و نیز کمبود ویتامین D ارتباط مستقیم دارد .

راشیتیسم در گوساله ها عموما به شکل دیستروفی استخوان ( بد فرم شدن استخوان بندی ) ظاهر میشود اما در برخی مواقع ، ضعف عضلانی و اختلال در عملکرد سیستم عصبی و حتی آریتمی قلبی را نیز در پی دارد .

سوء هاضمه و عدم توانایی گوساله در گوارش و جذب ریز مغذی های جیره ، یک مشکل و معضل جدی شناخته شده در اغلب دامداری هاست که در ۱۰ روز اول زندگی گوساله ها رخ میدهد. درصد بالایی از مرگ و میر ها در گله به همین دلیل و کم آبی شدید و از بین رفتن عناصر ضروری و مفید جیره در بدن گوساله اتفاق می افتد .

این بیماری میتواند در هر زمانی از زندگی یک گوساله جوان پدیدار شود اما با این حال بیشترین گزارش ها از این بیماری در گوساله های کمتر از سه ماه ثبت شده است .

علل اصلی راشیتیسم ( سندروم ریکتز ) در گوساله ها به شرح زیرمیباشد :

۱: کمبود ویتامین D در جیره غذایی 

۲: عدم تعادل کلسیم و فسفر در بدن گوساله 

۳: بیماری های دستگاه گوارش و ناتوانی در جذب مواد معدنی و ویتامین های جیره

۴: نگهداری در فضای تنگ و عدم تحرک گوساله 

۵: عدم دریافت اشعه آفتاب ( اشعه ی ماوراء بنفش به ویژه در پاییز و زمستان 

۶: نگهداری گوساله اتاق های تاریک ، مرطوب و سرد

گزارش بد شکلی سیستم اسکلتی در گوساله ها اولین بار در سال ۱۹۳۲ در منطقه سیرا نوادا در کالیفرنیای آمریکا ثبت شده است . دامداران این منطقه به گوساله‌ های تغییر شکل یافته « گوساله بلوط » میگفتند چون معتقد بودند که بلعیدن بلوط توسط گاوهای آبستن در دوران بارداری منجر به این بیماری میشود

علت راشیتیسم در گوساله های تازه متولد شده ، عمدتا به دلیل مشکل در متابولیسم ویتامین و مواد معدنی ست . یعنی گوساله به دلایلی در جدب و گوارش ویتامین ها و مواد معدنی ضروری ناتوان است .

سندروم ریکتز یا نرمی استخوان صرفا منحصر و محدود به گله های شیری نیست بلکه تمامی واحد های پرورش دام مستعد اسن بیماری هستند . همچنین باید گفت که این سندروم در مرغداری ها و واحد های پرورش مرغ گوشتی شایع تر است.

از حیث بیماری شناسی و دلایل بوجود آمدن ریکتز باید گفت که : علت اصلی این عارضه ، فقرِ ویتامین D در جیره غذایی و یا عدم توانایی گوساله در جذب ویتامین D از جیره میباشد .

به عبارتی ساده تر : یا جیره غذایی و خوراکی که در اختیار گوساله قرار میدهید فاقد مقدار مناسب ویتامین D ست و یا اینکه گوساله به دلایل مختلفی ، قادر به جذب و گوارش ویتامین D موجود در غذای خود نمیباشد .

چنانچه کمبود ویتامین D در جیره ، همراه شود با فقر برخی دیگر از املاح ضروری ( مانند کلسیم و فسفر ) عارضه های شدید تری برای گوساله ها بوجود می آید و حتی میتواند منجر به مرگ گوساله ها نیز شود .

بر اساس پروتکل های مربوط به پرورش گوساله های زیر سه ماه ، غذای اصلی این گروه از گوساله ها را شیر تشکیل میدهد . و شیر خام در حالت نرمال و طبیعی مقادیر بالا و خوبی از ویتامین D را داراست و همین مقدار برای تأمین نیاز گوساله ها به ویتامین D کفایت میکند . 

اما در برخی مواقع و در بعضی از دامداری ها با شیر هایی مواجه هستیم که از نظر منابع ویتامینی دچار کمبود شدید هستند .

بنابراین ضرورت دارد تا علاوه بر اینکه در تغذیه گوساله ها با شیر ، دقت و اصرار زیادی داشته باشیم ، باید نسبت به کیفیت این شیر ها هم حساسیت و دقت بیشتری داشته باشیم .

راشیتیسم در گوساله های جوان به کندی ایجاد میشود بنابراین تشخیص وجود این بیماری در روزهای اول نسبتاً دشوار است .

با اینحال علائم عمومی سندروم ریکتز ( راشیتیسم ) در گوساله های جوان به شرح زير میباشد :

۱: ضعف در اندام ها و نحیف بودن گوساله

۲: اسکلت و استخوان بندی ضعیف گوساله 

۳: احساس درد در اندام‌ های عقبی و استخوان‌ های لگن و کمر 

۴: بزرگ شدن غیر طبیعی مفاصل

۵: تغییر شکل اندام های جلویی ( سینه و دنده ها )

۶: تغییر شکل استخوان های جمجمه 

۷: انحراف در اشتها و امتناع از غذا خوردن 

۸: تغییر حالت دندان که نسبت به سایر علائم با تاخیر بیشتری ظاهر میشود

۹: در موارد نادر ممکن است خفگی مکرر هم بروز کند 

گوساله های مبتلا به راشیتیسم ( سندروم ریکتز ) را با استفاده از لامپ های UV ( لامپ های فلورسنت ) میتوان مدیریت کرد . روشنایی گوساله دانی و جایگاه نگهداری گوساله را ترجیحا با لامپ های فلورسنت انجام دهید

آنچه در این موارد هفت گانه ذکر شد مربوط به علائم بالینی و ظاهری راشیتیسم در گوساله هاست . گاهی اوقات مخصوصا در اوایل درگیری گوساله با سندروم ریکتز ممکن است علائم زیر هم پدیدار شود :

۱: خوردن بستر کثیف و خاک و مدفوع خشک

۲: لیسیدن وسواس گونه ی پشم

۳: جویدن دیوارهای محل نگهداری 

۴: وجود اسهال ضعیف در گوساله 

۵: کدر و ژولیده شدن موی بدن گوساله 

۶: از دست دادن خاصیت ارتجاعی پوست

موارد زیر زمانی در گوساله ها مشاهده میشود که شدت و حدت بیماری راشیتیسم شدید باشد :

۱: اختلال تنفسی

۲: دیستروفی میوکارد

۳: تاکی کاردی

۴: کم خونی مزمن

کمبود ویتامین D در مراحل کم میتواند باعث یکی از حالات زیر در گوساله ها گردد :

۱: بی حالی و کِسِلی همراه با افتادگی گوش

۲: کم تحرکی و اصرار بر یکجا ماندن

۳: ضعف عضلانی و عدم توانایی در ایستادن

۴: تاخیر در رشد و وزن گیری عیر طبیعی 

سندروم ریکتز عموما اندام های استخوانی حیوان را درگیر میکند . مخصوصا اندام های مربوط به استایی و اسکلتی گوساله ها را . 

چنانچه فقر و کمبود ویتامین D شدید باشد ، میتواند موجب بدفُرم شدن و بد شکل شدن برخی نواحی اسکلتی گردد . از جمله در ناحیه ی کمر ، سینه و دست و پای گوساله .

باتوجه به تمام آنچه خدمت شما دامداران عزیز ذکر شد درباره ی کیفیتِ مطلوب شیرِ خام مصرفی گوساله و یا استفاده از مکمل های ویتامینه ، لازم است که به محیط نگهداری و پرورش گوساله هم دقت داشته باشید .

گوساله های کمتر از سه ماه ، نسبت به گاو های بالغ نیاز بیشتری به نور خورشید دارند . نورگیر بودنِ گوساله دانی و باکس های نگهداری گوساله و استفاده از نور طبیعی خورشید در کاهش ابتلای حیوان به سندروم ریکتز موثر است .

به طور نرمال ، شیری که به گوساله های زیر سه ماه داده میدهیم ، برگرفته از مجموع شیر های دوشیده شده در گله است . بنابراین لازم است که نسبت به ترکیب جیره و تغذیه ی گاوهای شیری ( گاو مادر ) دقت و نظارت بیشتری داشته باشیم تا شیر های تولید شده از کیفیت و مرغوبیت غذایی بیشتری برخوردار باشد .

گوساله همان صندوق پس انداز و سرمایه گذاری دامدار برای آینده ست

و در انتها یک تاکتیک علمی نیز تقدیم شما دامداران عزیز : آینده ی گوساله های ما ارتباط تنگاتنگ و مستقیمی دارد به تغذیه و جیره ی امروزش . پس جیره گوساله ها را به گونه ای مدیریت کنیم که در آینده تبدیل به بهترین گاو شیری گله شود.

مخاطب گرامی و ارجمند ، چنانچه دامپزشک ، کارشناس تغذیه نشخوارکنندگان و یا حتی اگر تکنسین امور درمانی صنعت دامپروری هستید و در رابطه با این بیماری تجربه دارید برای ما و سایر دامداران عزیز در سراسر کشور بنویسید . 

نویسنده : مهندس امید قربانی

کارشناس و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی و دامپروری 

مدیر گروه مهندسی توسعه دامپروری اندیشه مهر 

مدیر گروه تخصصی صنعت دام ایران در تلگرام

جناب آقای مهندس امید قربانی کارشناس و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی و دامپروری

مقالات و مطالب آموزشی بیشتری از امید قربانی بخوانید:

هفت اقدام مهم در مواجهه با ورم پستان گاوهای شیری 

اسیدوز شکمبه در گاوهای شیری، دلایل و راهکار ها

هنر دامپروری یا دامپروری هنرمندانه برای سودآوری بیشتر

طعم های غیر طبیعی شیر همراه با دلایل