محصولات تراریخته چیست ؟
آیا محصولات تراریخته برای ما مضر است یا مفید؟
به قلم : امید قربانی
مخاطب گرامی ، در این نوشتار تلاش کردم که بدون هرگونه سوگیری یا دخالت دادن حب و بغض و احساسات ، یک مقاله تحلیلی و پژوهشی جامع و کامل در ارتباط با محصولات تراریخته تقدیم حضور شما عزیزان کنم !
قبل از اینکه به موضوع اصلی و محصولات تراریخته در ایران و جهان بپردازیم ، لازم است که دو موضوع بسیار مهمتر و جدی تر را بررسی کنیم . و به نظر بنده این دو موضوع از خودِ تراریخته ها مهمتر هستند !
۱: نگرانی و دغدغه در ارتباط با تولید و تجارت و مصرف محصولات تراریخته محدود به ایران و مردم کشور ما نیست بلکه تقریباً در تمام کشور ها این دغدغه و نگرانی وجود دارد و حتی در پاره ای از مواقع گروه هایی از مردم کشور های توسعه یافته اقدام به تجمع و اعتراض خیابانی در این زمینه میکنند .
گونه ای از اعتراض مردم اروپا به محصولات تراریخته و مزارع تولیدی
به عنوان نمونه میتوان از اعتراضات خیابانی مردم کشور های فرانسه ، انگلستان ، ایالات متحده آمریکا ، فنلاند ، لهستان و… در این رابطه نام برد . اعتراضات در کشور لهستان تا آنجا پیش رفت که پارلمان این کشور مجبور شد موضوع ممنوعیت مطلق تولید و واردات محصولات تراریخته را در دستور کار خود قرار دهد .
تجمع بیش از ۲ هزار نفر از شهروندان در بازل سوئیس در ارتباط با محصولات تراریخته و شرکت های شیمیایی مونسانتو ، بایر و BASF
و یا مخالفان بریتانیایی که با اعتراض های متوالی و دامنه دار ، پارلمان و دولت این کشور را مجبور کردند که هرگونه تولید و کاشت محصولات تراریخته به هیچ عنوان از سوی شخصیت های حقیقی و حقوقی خصوصی و شرکت های تجاری صورت نگیرد و تمامی فعالیت های مربوط به این حوزه مستقیماً توسط دولت انگلستان انجام شود !
تجمع اعتراضی هزاران نفر از مخالفان تولید و تجارت محصولات تراریخته در ایالات متحده آمریکا
اما با همه ی این تفاصیل باید این ادعا را مطرح کنم که : بدون در نظر گرفتن خوب با بد بودن و بدون لحاظ کردن مفید یا مضر بودن محصولات تراریخته ، نگرانی بیشتر و دغدغه ی روز افزون مردم ایران در این رابطه کاملاً بجا و درست و دقیق است !
و اگر مسئله نگرانی از محصولات تراریخته جزو موضوعات روزانه ی رسانه ها و شبکه های مجازی و محافل علمی جامعه ی ایرانی باشد ، باید به آنها حق بدهیم !
چرا ایرانیان حق دارند که نسبت به تراریخته ها نگران تر باشند ؟
پاسخ به این سوال را باید از دو منظر مهم و بنیادین بررسی کنیم تا عمق دغدغه و نگرانی ایرانیان نسبت به محصولات تراریخته نمایان شود .
۱: از منظر قوانین ، پروتکل ها و استاندارد های ملی تدوین شده در این رابطه !
۲: سازمان های دولتی مسئول در حوزه صدور مجوز های واردات محصولات تراریخته !
کارشناس و متخصصان ایرانی هم از سالها پیش باتوجه حساسیت های خاص سلامتی و امنیت غذایی و ایمنی زیستی ، اقدام به تدوین پروتکل های مخصوص تولید و تجارت محصولات تراریخته نموده اند .
اما چالش اصلی اینجاست که : چه کسی میتواند تضمین دهد و قاطعانه اعلام نماید که این قوانین و پروتکل ها در رابطه با تولید و واردات محصولات تراریخته ، به صورت واقعی و کامل اجرا میشود ؟
هر ایرانی آگاه و مطلعی به خوبی واقف است که دور زدن قوانین ، نادیده گرفتن پروتکل ها ، لگد مال کردن استاندارد ها در کشور ما چقدر آسان و ساده است . بنابراین تکیه و اعتماد به مفاد قانونی و پروتکل های استاندارد مربوطه اساساً فاقد هرگونه اعتبار است . انگار که اصلا قوانینی در این رابطه نداریم !
موضوع مهم دوم در ارتباط با سازمان های دولتی دخیل در این رابطه بود . بر اساس قوانین مصوب سال ۱۳۸۸ در مجلس شورای اسلامی ، سه نهاد اصلی که صلاحیت صدور مجوز های مربوط به محصولات تراریخته را دارند به ترتیب عبارتند از :
۱: وزارت جهاد کشاورزی در حوزه کشاورزی و دامپروری
۲: وزارت بهداشت و درمان در حوزه غذای مصرفی انسانی
۳: سازمان حفاظت محیط زیست در حوزه های ایمنی زیستی
از آنجایی که در حوزه های بهداشت و درمان و نیز حوزه مربوط به محیط زیست ، تخصص و دانایی لازم را ندارم بنابراین در مورد این دو سازمان اظهار نظر نمیکنم !
اما در مورد وزارت جهاد کشاورزی ، مستندات و موارد بسیار زیادی وجود دارد در ارتباط با این ادعا که : وزارت جهاد کشاورزی اساساً و اصولاً تابع هیچگونه مقررات و قوانین نیست و در حوزه تجارت محصولات کشاورزی نه تنها کمترین مولفه های استاندارد را در نظر نمیگیرد بلکه حتی در موارد متعددی برای ورود میلیون ها تن مواد غذایی آلوده و خطرناک مجوز صادر کرده است !
از دیگر ادعاهای غیر قابل انکار و البته اعجاب انگیز وزارت جهاد کشاورزی در این زمینه باید به صدور مجوز واردات و توزیع میلیون ها داروی تقلبی و تاریخ گذشته در شبکه رسمی سازمان دامپزشکی کشور اشاره کرد !
فاجعه ی تولید و تجارت داروهای تقلبی در جهان امروز با سرعت بالایی رو به گسترش است . این دارو ها عمومأ به طور غیر قانونی تولید و از طریق شبکه های غیر رسمی به بازار عرضه میشوند .
ایران ، تنها کشوری در جهان است که توزیع گسترده انواع دارو ها و واکسن های تقلبی و غیر استاندارد حوزه دامی در آن از طریق شبکه های رسمی صورت میگیرد و متاسفانه سالانه هزاران میلیارد تومان خسارت روی دست صنعت دامپروری و دامداران میگذارد .
هندوستان ، پاکستان ، ترکیه و چین از جمله بزرگترین کشور ها در رابطه با تولید و تجارت داروهای تقلبی و غیر استاندارد هستند . جالب اینجاست که ایران بهشت تجارت داروهای تقلبی هندی و ترکیه ایست و بیشترین داروی تقلبی و غیر استاندارد به ایران از کشور های پاکستان و عراق وارد میشود .
توجه داشته باشید که در نوشتار فوق ، ما درباره امنیتی ترین و حساس ترین کالای مصرفی در جهان صحبت کردیم و مصرف دارو های تقلبی میتواند به بیماری های جدی ، خطرناک و حتی مرگ آفرین منجر شود و خطرات جبران ناپذیری را به همراه داشته باشد .
اکنون و با این تفصیل آیا کسی هست که بتواند در رابطه با قوانین و استاندارد های مربوط به محصولات تراریخته و یا نظارت بر صدور مجوز های این حوزه ، قاطعانه دفاع کند ؟ بدون شک چنین نخواهد بود و نگرانی مردم و پژوهشگران حوزه سلامت و غذا و کشاورزی ایران کاملاً بجاست !
در پایان بخش اول نوشتار لازم است این نکته را نیز یادآوری کنم که : جدا از مطالب فوق ، متاسفانه شاهد هجم انبوهی از شایعات و توهمات متنوع در رابطه با محصولات تراریخته در ایران هستیم که گاها برخی از نویسندگان و منتشر کنندگان آن مطالب حتی کمترین اطلاعی در این زمینه ها ندارند .
بارها شاهد بودم که یک کارشناس حوزه بهداشت و درمان بدون اینکه کمترین اطلاعی از مسئله آمیخته گری و اصلاح نژاد در دام ها داشته باشد ، این فرایند را نیز جزو موارد تراریخته معرفی کرده و مقاله ها برای آن نوشته !
شدت و حدت اینگونه جعلیات و شایعات و مطالب غیر علمی و بی پایه و اساس در ایران آنقدر بالاست که باعث تشویش اذهان عمومی نیز شده و این تشویش حتی به سطح نمایندگان مجلس شورای اسلامی نیز رسید . خب البته جامعه علمی کشور نیز در این رابطه بی تقصیر نیست که تاکنون نتوانسته است درست و دقیق وظیفه خود را انجام دهد !
برچسب گذاری و مشخص کردن محصولات کشاورزی به عنوان تراریخته امروزه در اغلب کشور ها موضوعی کاملاً قانونمند شده است
تراریخته چیست ؟
اصطلاح موجودات تراریخته ژنتیکی ( Genetically Modified Organisms ) که به اختصار آن را GMO میگویند ، هر موجود زنده ای ست که ویژگی های ژنتیکی آن با روش های غیر طبیعی و غیر ذاتی تغییر پیدا کرده باشد .
فرایند تغییر در ژنوم جانداران یا فناوری نوترکیب DNA را در ایران عمدتاً تحت عنوان مهندسی ژنتیک میشناسیم . یک حوزه علمی و دانشی بسیار ارزشمند و کاربردی و مهم که باتوجه به ازدیاد جمعیت جهانی ، تغییرات شدید اقلیمی و موانع متعدد بر سر راه تولیدِ غذا ، اهمیت آن دوچندان میشود .
خودِ واژه ی تراریخته ( transgenesis ) نیز از ترکیب دو واژه transformation به معنی تغییر شکل و genesis به معنی ریشه و ذات یک چیز ایجاد شده که اجمالا به معنی تغییر دادن ژن اولیه و اصلی یک جاندار است .
سازمان بهداشت جهانی ، محصولات تراریخته را اینگونه معرفی کرده است : گیاهان ، جانداران یا هر موجود میکروسکوپی که ترکیب ژنتیکی ( DNA ) آن را به گونه ای تغییر داده باشند که در طبیعت از طریق جفت گیری یا نو ترکیبی ایجاد نمیشود .
ذرت و سویا باتوجه به مصرف بالایی که در جهان دارند ، جزو بیشترین محصولات تراریخته جهانی هستند
بر اساس شواهد و مدارک ، اولین موجودِ زنده ی تراریخته ای در سال ۱۹۷۳ و توسط دو دانشمند به نام های استنلی کوهن و هربرت بویر تولید شده است . و درست از همان سال بود که در نتیجه جلسات مشورتی متعددی که از سوی کاردینال های کاتولیک و دانشمندان مربوطه انجام شد ، قوانین و پروتکل های اولیه برای اداره و نظارت این فناوری نوپا اتخاذ شد .
محصولات تراریخته یک تجارت است یا یک ضرورت ؟
اغلب کسانی که در ارتباط با محصولات تراریخته ، مقالات و گزارش های انتقادی و تهاجمی نوشته اند ( جدا از معتبر بودن یا معتبر نبودن نوشته ها ) افرادی هستند که به این فناوری و این دانش صرفاً از دریچه تجارت و ثروت آفرینی نگاه کرده اند .
بنده هم قصد این را ندارم که جنبه ی تجاری این موضوع را نادیده بگیرم یا انکار کنم . خیر ، و اتفاقا جزو تجارت های پر سود با گردش مالی چند صد میلیارد دلاری در سال است .
اگرچه آمارهای جدید را بدست نیاوردم اما بر اساس گزارش های موسسه خدمات بین الملل بیوتکنولوژی کشاورزی ( ISAAA ) در سال ۲۰۱۰ سطح زیر کشت محصولات تراریخته در جهان مرز یک میلیارد هکتار را نیز گذرانده بود . و تولید این محصولات در همان سال ۲۰۱۰ نسبت به سال ۱۹۹۶ که نقطه آغاز تولید محصولات تراریخته قلمداد میشود ، رشد ۸۷ برابری داشته است . به عبارتی ساده تر : فناوری تولید محصولات تراریخته ، توسعه یافته ترین و سریع ترین فناوری حوزه کشاورزی مدرن بوده است .
آمار های کشوری و بین المللی نشان داده است که ایالات متحده آمریکا ، برزیل ، کانادا ، آرژانتین ، هند و چین ، بیشترین سطح زیر کشت محصولات تراریخته را در جهان داشته اند . که مانند بسیاری دیگر از حوزه ها ، آمریکا با بیش از ۷۵ میلیون هکتار در صدر جدول قرار دارد .
نمودار رشد محصولات تراریخته در ایالات متحده آمریکا همراه با درصد کل سطح زیر کشت محصولی که به گونه های تراریخته کاشته میشود
بیش از ۹۰ درصد سویای تولید شده در ایالات متحده آمریکا از نوع محصولات تراریخته میباشد که علاوه بر مصرف داخلی ، یک حوزه تجاری و صادراتی قدرتمند را نیز برای این کشور ایجاد کرده است . این نکته را نیز مد نظر داشته باشید که آمریکا اساساً وارد کننده سویا نیست و هرآنچه را که مصرف میکند مربوط به همین بخش تولیدی است .
به جز کشور های تولید کننده حوزه محصولات تراریخته ، در حال حاضر تقریبا همه کشور های جهان ( چیزی در حدود ۱۹۰ کشور ) مصرف کننده محصولات تراریخته هستند و آن را پذیرفته اند . میتوان در این رابطه کشور استونی را استثنا قرار داد که هرگونه تولید ، واردات و تجارت محصولات تراریخته در آن ممنوعیت مطلق دارد .
همه ی این مطالب را شفاف و صریح عرض کردم تا گستره ی تجاری و گردش مالی بسیار هنگفت محصولات تراریخته آشکارتر و ملموس تر شود .
اما خب این همه ی ماجرا نیست و نباید صرفا بر اساس این داده های تجاری درباره محصولات تراریخته قضاوت کنیم . چراکه یک مولفه و پارامتر بسیار مهم دیگری نیز وجود دارد . و آن هم چیزی نیست جز نیاز کنونی و آینده ی بشر به تامین غذا.
همانگونه که در قسمت های آغازین نوشتار خدمت شما عرض کردم ، جهان بشری امروز با سه مولفه ی کلیدی و بنیادین مواجه است که امنیت غذایی اش را مستقیماً به چالش های جدی کشانده است .
۱: رشد روز افزون جمعیت جهان
۲: تغییرات شدید آب و هوایی
۳: ناپایداری کشاورزی و موانع تولید غذا
امنیت غذایی جهان نه فقط در آینده بلکه حتی همین الان نیز تحت تأثیر این سه مولفه قرار داشته و با چالش های جدی مواجه شده است . لذا دانشمندان و پژوهشگران حوزه های کشاورزی و غذایی انواع فناوری ها و روش های تکنولوژیکی را بکار میبرند تا غذای مردم جهان در امنیت قرار داشته باشد . در حال حاضر نیز فناوری تولید محصولات تراریخته و مهندسی ژنتیک یکی از سهل الوصول ترین و پایدار ترین روش ها در این زمینه میباشد .
صد البته حفظ امنیت غذایی به این معنی نیست که دانشمندان و پژوهشگران در استفاده از هر روش یا فناوری کاملاً آزاد هستند و هیچ قید و قانونی برای آنها وجود ندارد . نه تنها اینگونه نیست بلکه علاوه بر سازمان های بهداشتی که شدیداً روی حفظ سلامت عمومی و ایمنی غذا تاکید دارند ، مراکز مذهبی مختلف نیز نظارت و دقت سرسختانه ای روی فعالیت دانشمندان اعمال میکنند .
اینجاست که پروتکل های استاندارد سازی و ضوابط ایمنی زیستی محصولات تراریخته ، اهمیت پیدا کرده و از سوی دولتمردان و مسئولان مربوطه در کشورهای مختلف دنبال میشود . نحوه ی تعامل دولت ها در تنظیم ضوابط و مقررات مربوط به محصولات تراریخته یکسان نیست بلکه متفاوت است . در برخی از کشور ها هنوز ساز و کار تنظیمی قانونی ایجاد نشده است . و طبیعتاً در کشور هایی که ضوابط و سازوکار های مربوطه دیده شده ، مبنای تدوین این پروتکل ها در درجه اول ایمنی و بهداشت غذایی ، ایمنی و سلامت انسان و بالاخره خطرات زیست محیطی میباشد .
وضعیت محصولات تراریخته در ایران
خوب یا بد ، ایران نیز جزو کشورهای وارد کننده و مصرف کننده محصولات تراریخته میباشد . بخش بزرگی از خوراک دام و طیور کشور و نیز روغن های نباتی مصرفی ما وارداتی و از نوع تراریخته میباشد . سویا ، ذرت ، کلزا و پنبه در راس جدول واردات محصولات تراریخته ایران قرار دارند
مصرف مواد تراریخته برای انسان ضرر دارد یا خیر ؟
با توجه به تعریفی که از محصولات تراریخته ارائه شد ، هر موجود و محصول تولید شده در این فرایند ، دارای ژن یا مجموعه ای از ژن های جدید است که هر کدام به روشی متفاوت ، در جایگاه منحصر به فردی از ژنوم درج شده اند .
بنابراین روشن است که ایمنی و سالم بودن هریک از محصولات غذایی تراریخته ، باید به طور موردی بررسی شود و اعلام یک نظر واحد در مورد همه محصولات تراریخته نه تنها امکان پذیر نیست بلکه حتی عاقلانه هم نیست .
کلیه محصولات تراریخته ای که امروزه در بازار های بین‌المللی مبادله میشوند مراحل ارزیابی ایمنی زیستی و استاندارد های لازمه را پشت سر گذاشته اند و به عبارتی ساده تر : هیچ خطری برای سلامت انسان ندارند . علاوه بر این هیچ گزارشی مبنی بر بروز علائم بالینی در جوامع انسانی مصرف کننده این محصولات منتشر نشده است .
با این وجود اصول ( قوانین غذایی ) تدوین شده از طرف سازمان بهداشت جهانی ، همواره باید مورد توجه و بررسی قرار بگیرد و در صورت لزوم حتی پس از فروش محصولات تراریخته نیز نظارت مناسب صورت گیرد تا اطمینان لازم از ایمن و سالم و غیر مضر بودن محصولات GM به دست آید .
با سلام ممنون از این مقاله شما البته یه چیزی رو فراموش نکنید که قوانین ایمنی زیستی در ایران سال های پیش نوشته شده و طبق همین قانون واردات محصولات تراریخته انجام میشه . ایران جزو کشور هایی هست که دستور العمل های صادر شده از سوی سازمان بهداشت جهانی رو رعایت میکنه و شاید نظر مخالف بعضی از مردم به همین دلیل باشه . در حال حاضر قوانین مفصلی در زمینه تولید و واردات محصولات تراریخته در ایران وجود داره ماده ۱۹ آیین نامه اجرایی قانون ایمنی زیستی جمهوری اسلامی ایران که در 1392/4/19 تدوین شده رو برای شما میتویسم لطفاً خوب بخونین.
ماده ۱۹ – « متقاضی موظف است علاوه بر ارائه اطلاعات تفصیلی نحوه و فرایند بسته بندی ، برچسب گذاری و حمل و نقل موجودات زنده تغییر ژنتیکی یافته و فراورده های حاوی آن و اخذ مجوزهای لازم از مراجع ذی ربط ، عملیات مذکور را با رعایت حفظ شرایط ایمن و تمامی قواعد و استاندارد های بین المللی و ملی مربوط انجام بدهد . متقاضی همچنین در شناسنامه و برچسب کالا باید به طور دقیق قید کند که محموله مورد نظر حاوی موجودات زنده تغییر ژنتیکی یافته میباشد . مواردی که باید در شناسنامه و برچسب کالا ذکر گردد ، عبارت است از :
شماره رخداد یا شماره شناسایی اختصاصی محموله یا کالا
موجود زنده تغییر ژنتیکی یافته در محموله یا بسته برای رها سازی عمدی به محیط زیست نمیباشد .
مورد مصرف ( خوراک و غذای انسان ، خوراک یا غذای دام یا هرگونه استفاده مستقیم یا غیر مستقیم ) .
و درصد موجود زنده تغییر ژنتیکی یافته .
کاش توی مقاله خودتون آیین نامه های ایمنی زیستی ایران رو هم ذکر می‌کردید
آیین نامه قانون ایمنی زیستی مربوط به محصولات تراریخته
ماده ۲۰ – متقاضی موظف است درخصوص موجودات زنده تغییر ژنتیکی یافته و فراورده های حاوی آن که به مصرف انسان می رسد ، علاوه بر ارائه اطلاعات تفصیلی نحوه و فرایند ورود به بازار ، نحوه پایش و نظارت پس از ورود را در خصوص ارزیابی مخاطرات احتمالی بر سلامت انسان و سایر موجودات زنده و همچنین روش های پیشنهادی قابل اجرا برای مدیریت مخاطرات احتمالی را ارائه نماید . ارئه کلیه موارد مذکور به هنگام ارائه درخواست برای کسب مجوز ورود به بازار موجودات زنده تغییر ژنتیکی یافته و فراورده های حاوی آن مرتبط با مواد غذایی ، آرایشی بهداشتی و مواد پزشکی از وزارت بهداشتذ، درمان و آموزش پزشکی ، توسط متقاضی الزامی می باشد .
ماده ۲۱ – همچنین به منظور رعایت حق مصرف کننده در انتخاب آگاهانه محصول غذایی ، کلیه موجودات زنده تغـییر ژنتیکی یافـته یا فراورده هایی که حـاوی موجود تـغییر ژنتیکی یـافته هستند در صورت کسب مجوز توسط دستگاه اجرایی ذی صلاح ، باید برچسب گذاری شوند .
ماده ۳۰ – جهت ارزیابی مخاطرات احتمالی برای سلامت انسان ، رعایت آخرین دستوررالعمل های کدکس در رابطه با ایمنی مواد غذایی حاصل از زیست فناوری مدرن و نیز ارائه اطلاعات مشروح ذیل الزامی می باشد .
۱: توصیف موجود زنده تغییر ژنتیکی یافته یا گیاه تراریخته .
۲: توصیف موجود زنده گیرنده یا گیاه میزبان و کاربرد آن به عنوان غذا .
۳: توصیف سازواره یا سازواره های دهنده .
۴: توصیف تغییر یا تغییرات ژنتیکی و ژن وارد شده به محصول
۵: توصیف حامل .
۶: روش های پیشنهادی ردیابی و شناسایی موجود زنده تغییر ژنتیکی یافته با ذکر حساسیت و اختصاصیت و قابلیت اعتماد روش .
ارزیابی ایمنی که شامل موارد زیر می باشد:
مواد بیان شده ( غیر اسید نوکلئیکی ) : ( بررسی حساسیت زایی و سمیت زایی احتمالی )
تجزیه و تحلیل ترکیبات کلیدی
ارزیابی متابولیت ها
فراوری غذا
تغییر جنبه های تغذیه ای
محسن طاهری کارشناس مهندسی ژنتیک
حساسیت زایی محصولات تراریخته
به عنوان یک اصل ، انتقال ژن از یک موجود حساسیت زا ، به یک موجود غیر حساسیت زا ، ممنوع است ، مگر این که ثابت شودذ پروتئین رمز شده توسط آن ژن ، عامل حساسیت نیست .
آزمایش‌ذهای مرتبط با حساسیت زایی ، بر روی هیچ یک از محصولات سنتی انجام نمی شود . در مقابل ، پروتکل های دقیقی برای سنجش حساسیت محصولات GM وجود دارد که از سوی « سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل متحد » ( FAO ) و سازمان جهانی بهداشت WHO تدوین شده است .
با توجه به این آزمایش ها تا کنون هیچ موردی از حساسیت زایی محصولات تراریخته موجود در بازار ، گزارش نشده است .
انتقال ژن به سلول های دیگر
انتقال ژن از محصولات GM به سلول های بدن یا باکتری های مقیم مجرای گوارشی ، نگرانی دیگری است که باید به آن پاسخ داده شود . اهمیت این موضوع ، به ویژه ، هنگامی روشن تر می شود که بدانیم در فرایند تولید بسیاری از موجودات GM ، از ژن های مقاومت آنتی بیوتیکی به عنوان مارکر یا نشانگر استفاده میشود .
مارکر ، ژنی است که همراه با ژن های مورد نظر ، به موجود میزبان ، منتقل می شود و معمولا بلافاصله پروتئینی را رمز می کند که موجب ایجاد یک صفت قابل اندازه گیری در سلول خواهد شد . استفاده از مارکر ها ، یک امر متداول در مهندسی ژنتیک است و به پژوهشگران و دانشمندان اجازه می دهد تا از درستی انجام فرایند تراریختی ، اطمینان حاصل کنند .
اگر چه احتمال انتقال ژن از محصولات تراریخته به سلول های دیگر ، پایین است ، اما نگرانی از وقوع آن ، موجب شده است تا بسیاری از تولید کنندگان این محصولات ، به روش های عاری از مارکر آنتی بیوتیکی روی بیاورند .
محصولات و کالاهای تراریخته چرا تولید می شوند ؟
غذا های GM مزیت های قابل توجه و بسیار مهمی هم برای تولید کننده و هم برای مصرف کننده دارند . این امر دلیل اصلی تولید و گسترش روز افزون آن هاست. این مزیت ها، دربرگیرنده « قیمت کمتر » و « فایده بیشتر ( از نظر زمان ماندگاری و ارزش غذایی محصول ) » یا هردوی آن ها هستند . در ابتدا توسعه دهندگان بذر های GM می خواستند که محصولات آن ها توسط کشاورزان مورد استقبال قرار گیرد . بنابراین ، بر روی ویژگی هایی متمرکز شدند که به طور مستقیم به این گروه از تولید کنندگان، منفعت می رسانند .
محصولات تراریخته و مقاومت به حشرات و ویروس ها
مقاومت به حشرات ، با درج یک ژن اضافی در گیاه خوراکی به دست می آید. این ژن از باکتری باسیلوس تورنجیِنسیز (Bacillus thuringiensis | Bt) گرفته میشود و رمز کننده سمی است که امروزه به عنوان یک حشره کش رایج به کار می‌رود و بی‌خطر بودن آن برای انسان ، به اثبات رسیده است . طبق گزارش ها گیاهان زراعی GM که این ژن را در ژنوم خود جای داده اند، در شرایط خاص ، به ویژه در هنگام حمله های شدید آفات ، به حشره کش کمتری در مقایسه با گیاهان دیگر، نیاز دارند.
مقاومت ویروسی نیز به روش مشابهی به دست می‌آید. در این حالت، ژن مقاومت، از ویروسی جدا سازی می شود که خود، یک عامل بیماری زای گیاهی است اما درج یکی از ژن‌های آن در ژنوم گیاه منجر به افزایش مقاومت گیاه به بیماری های ویروسی و افزایش میزان تولید محصول خواهد شد .
محصولات تراریخته و مقاومت به آفت کش ها
مقاومت به آفت کش ها، با درج ژن عامل این مقاومت ، در ژنوم گیاه ، به دست می آید. این ژن از یک باکتری مشتق میشود و گیاهان حاوی آن ، به انواعی از آفت کش ها مقاوم خواهند شد. این امر به ویژه هنگامی اهمیت می‌یابد که تراکم علف‌های هرز در مزرعه بالاست
با سلام خدمت شما جناب آقای مهندس قربانی
در رابطه با محصولات کشاورزی تراریخته معروف ترین ماجرا مال یه استاد دانشگاه هست به نام آقای سرالینی .
قضیه آقای سرالینی هم اینه که ایشون ادعا کرده بود « وقتی تغذیه حیوانات آزمایشگاهی با این محصولات از سه ماه فراتر می رود و به ۶ تا ۹ ماه می رسد اثراتی مثل افزایش سلولها به صورت تومور در بافت جانوران اتفاق می افتند »
شبهه ای که آقای سرالینی ایجاد کرده بود حتی توی ایران هم دستاویزی شد برای اینکه برخی از افراد حملات شدیدی علیه محصولات تراریخته داشته باشن . اما مقاله و ادعای آقای سرالینی در کمترین زمان توسط دانشمندان سراسر جهان پاسخ داده شد و مشخص شد که ادعای ایشون پایه و مبنای علمی ندارد . جیلس اریک سرالینی ، استاد زیست شناسی مولکولی دانشگاه کن فرانسه ، در سال 2012 با انتشار یک گزارش رسانه ای ادعا کرده بود که در یک مطالعه و پژوهش عملیاتی به مدت دو سال یک واریته ذرت تراریخته را به همراه یک نوع از علف کش های پر مصرف با عنوان رانداپ ( گلایفوسیت ) به تعدادی از موش های مخصوص آزمایشگاه خورانده است . سرالینی در ادامه مدعی شد که طی فرایند آزمایش ها از ماه چهارم به بعد تومور های سرطانی به تعداد زیاد در موش ها ظاهر شده است . به همین دلیل ایشان نتیجه را اینطور اعلام میکند که این تومور ها در اثر مصرف محصولات تراریخته ایجاد شده است . سرالینی بدون اینکه منتظر پاسخ مجامع آکادمیک و علمی در این رابطه بمونه یک نشست خبری با رسانه های فرانسه برگزار میکنه و چند تا از همون موش های آزمایشگاهی رو که دارای تومور های بسیار بزرگ داشتن در اون مصاحبه و سخنرانی به عنوان نتیجه تحقیقات و آزمایش ها به مردم نشان میده و برخی از رسانه هایی که در ارتباط با مهندسی ژنتیک همیشه حالت تهاجمی داشتن این خبر رو به طور گسترده پوشش دادن
اما پاسخ به شبهه آقای سرالینی:
مقاله مورد اشاره در این ادعا مقاله مردود شده ( retracted ) فردی فرانسوی به نام سرالینی است که با پشتیبانی مالی پنج میلیون دلاری برخی شرکت های تجاری و صلح سبز و جعل برخی داده ها تلاش کرده اثبات کند محصولات تراریخته سرطان زا است.
به دلیل حساسیتی که برخی گروه های تندرو مخالف زیست فناوری مانند بنیاد صهیونیستی صلح سبز در افکار عمومی ایجاد کرده بودند و به دلیل فقدان هیچ مستند علمی معتبر که بر آثار سوء محصولات تراریخته دلالت داشته باشد ، انتشار مطالعه ای که تومورهای سرطانی را به مصرف این محصولات نسبت می‌داد مورد توجه قرار گرفت. در کنار رسانه ها، مجامع آکادمیک و مراجع متولی سلامت غذا نیز به این مقاله توجه نشان دادند. اما از آنجا که اظهار نظر مجامع آکادمیک و متولی امر مستلزم بررسی های کارشناسی بود ادعای سرالینی با کمک صلح سبز مدتی در فضای رسانه ای یکه تازی کرد.
قبل از آقای سرالینی در آزمایشات دیگری که بر روی همان محصول (ذرت NK603) انجام شده بود نتیجه سوئی مشاهده نشده بود. به همین دلیل این محصول بر اساس آزمایش های مراجع معتبر غذا و دارو در کشور های مختلف مجوز کشت و مصرف دریافت کرده بود برای اینکه رقمی بتواند مجوز کشت و یا مصرف به عنوان غذای انسان ، خوراک دام را در داخل یا خارج از اتحادیه اروپا کسب کند آزمایشات رسمی متعدد بر آن صورت می گیرد. همین مسئله دانشمندان و مراجع رسمی غذا و دارو را به بررسی درباره این تحقیق واداشت تا اعتبار مجوز های صادره مشخص شود .
در مقاله سرالینی تصریح شده است به مدت دو سال شصت موش نر و شصت موش ماده از نژاد هارلن اسپراگیو-داولی ( Harlen Sprague-Dawley ) در گروه های ده تایی با جیره غذایی ذرت تراریخته رقم NK603 مقاوم به سم علف کش حاوی گلایفوسیت هر گروه به میزان صفر، 11، 22 و 33 درصد تغذیه شده است. همچنین ، در نیمی از موش ها نیم درصد از سم علف کش مذکور نیز به صورت مستقیم به آب آشامیدنی همه گروه های چهار گانه مذکور افزوده شده است. در نهایت میزان مرگ و میر و تومور های ایجاد شده در بدن این موش ها مورد بررسی قرار گرفته است.
میزان ابتلا به سرطان در موش های هارلن اسپراگیو-داولی به طور طبیعی بین 70 تا 76.7 درصد برای موش های نر و بین 87 تا 95.8 درصد برای موش‌های ماده است حال آنکه در مطالعه ادعایی سرالینی در تمام موارد میزان ابتلا به سرطان کمتر از این مقدار بوده است . اگرچه به طور کلی استفاده از این نژاد به ویژه در دسته های ده تایی فقط با یک بار تکرار به لحاظ آماری قابل استنتاج نبوده و نتایج حاصل تصادفی خواهد بود
بر اساس خطوط راهنمای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی ، در طرح آزمایشگاهی مطالعات سرطان زایی بر روی موش آزمایشگاهی در هر جنسیت باید دست کم از 50 موش استفاده شده باشد و میزان زنده مانی موش ها در هفته 104 دست کم 50 درصد باشد و در غیر این صورت در هر گروه از بیش از 65 موش استفاده شده باشد . مجله علمی “ سم شناسی غذایی و شیمیایی ”، منتشر کننده این مقاله ، به دلایل مشابه رسما در نوامبر سال 2013 آن را باز پس گرفت .
هرچند که مقاله آقای سرالینی از نظر مجامع علمی دنیا ساینس محسوب نمیشه و نامعتبر و غیر قابل استناد محسوب میشه ولی مخالفان محصولات کشاورزی تراریخته برای تبلیغ علیه اینگونه از محصولات غذایی به دلیل فقدان مستندات علمی به ناچار به آن استناد می کنند.
بر خلاف ادعای مطرح شده توسط آقای سرالینی که مقاله خودش را تنها پژوهش آزمایشگاهی دو ساله اعلام کرده بر اساس یک متا آنالیز معتبر که به بررسی آثار بلند مدت مصرف جیره غذایی حاوی ذرت ، سیب زمینی ، سویا، برنج و گندم تراریخته بر سلامت پرداخته است ، اتفاقا مطالعات و بررسی های آزمایشگاهی بلند مدت زیادی در این باره صورت گرفته . در این مطالعه پارامتر های متنوعی با استفاده از آنالیز های بیوشیمی ، هیستولوژی ارگان های مختلف بدن ، هماتولوژی و ردیابی دی.ان.ا انتقالی مورد بررسی قرار گرفته . در تمامی مطالعات بلند مدت مورد توجه در این متا آنالیز هیچ اثر سوئی بر سلامت مشاهده نشده است . همه مطالعاتی که استاندارد های تحقیق را رعایت کرده اند نشان داده اند محصولات تراریخته به لحاظ تغذیه ای و ترکیبات تفاوتی با معادل غیر تراریخته آنها ندارند و اثر سوئی به لحاظ ایمنی و سلامت از مصرف این محصولات مشاهده نشده است .
سرالینی از مجله خواسته بود تا زمان برگزاری یک کنفرانس خبری انتشار مقاله را به تعویق بیاندازد و با اجرای یک عملیات رسانه ای حساب شده به دنبال اهداف دیگری بود . علاوه بر اینکه وی از همکاران خود تعهد گرفته بود با دانشمندان و کارشناسان دیگر مشورت نکنند از خبرنگاران گزینش شده هم تعهد کتبی گرفته بود که پیش از انتشار گزارش نشست خبری با هیچ کارشناسی مشورت نکنند تا گزارش های خبری که تنظیم می شود از هر گونه انتقاد خالی بماند و حداکثر اثر گذاری را داشته باشد .
تخطی از روش تحقیق و طرح های آزمایشگاهی استاندارد و نمایشی که به عنوان کنفرانس خبری اجرا شد در کنار منابع مالی مانند صلح سبز و برخی شرکت های تجاری که حدود 5 میلیون دلار به تحقیقات سرالینی علیه محصولات تراریخته کمک کرده اند نشان‌دهنده برنامه ریزی سازماندهی شده برای وارونه سازی حقیقت و جعل پژوهش و ایجاد ترس و هراس عمومی علیه فناوری مهندسی ژنتیک بود .
مقاله آقای سرالینی در کمترین زمان ممکن پس از انتشار در رسانه های فرانسوی از سوی مجامع علمی و رسمی فرانسه همچون شورای عالی زیست فناوری ، مرکز ملی تحقیقات علمی و آژانس ملی ایمنی غذایی فرانسه مورد بررسی و سنجش دقیق قرار گرفت و در نهایت به دلیل اشکالات متعددی که هم از نظر استاندارد های لابراتواری و هم از نظر شیوه تحقیق داشت ، اعلام شد که هیچ گونه اعتبار ندارد همچنین پس از گذشت یک ماه شش آکادمی ملی علوم کشاورزی ، پزشکی ، دارویی ، علوم، فناوری و دامداری در فرانسه به ارزیابی مقاله پرداختند و با انتشار بیانیه مشترکی آن را به دلیل اشکالات متعدد در روش تحقیق و تفسیر نتایج ، باز هم از جهت اعتبار مردود اعلام کردن
و گفتن که این پژوهش اساسا قابل استناد نیست و اعلام کردن بر اساس مطالعات متعدد معتبر سلامت رقم ذرت مورد نظر مورد تایید است . مجله منتشر کننده مقاله در شماره های 53، 63، 65 و 69 نامه ها و نقد های ارسالی بیش از بیست استاد دانشگاه را منتشر کرده است .
کمیسیون ایمنی غذایی اتحادیه اروپا پس از درخواست کمیسیون کشاورزی اروپا برای در نظر گرفتن نتایج تحقیقات جدید در مجوز صادره برای کشت و مصرف ذرت NK603 ابتدا نتیجه ارزیابی اولیه خود از مقاله را در اکتبر 2012 منتشر کرد و آن را به دلیل عدم پایبندی به خطوط راهنمای مورد پذیرش بین المللی درباره طرح آزمایشگاهی و روش گزارش و تحلیل نتایج فاقد هرگونه ارزش دانست . افسا اعلام کرد در نوامبر 2012 گزارش نهایی مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا در این باره منتشر شد و نتیجه گزارش اولیه مورد تأیید قرار گرفت. این نتیجه گیری ارزیابی‌های مستقل مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا و 6 کشور عضو اتحادیه اروپا از مقاله مورد نظر است که در تاریخ 19 سپتامبر 2012 در مجله سم شناسی غذایی و شیمیایی منتشر شده است .»
پس از مرجع ایمنی غذایی اتحادیه اروپا وزارت بهداشت بلژیک ، اداره فدرال ارزیابی خطر آلمان ، اداره استاندارد های غذای استرالیا و نیوزلند ، بنیاد علوم روسیه و سازمان غذا ، محیط زیست ، ایمنی و سلامت فرانسه و کانادا و همچنین سازمان های غذا و داروی برزیل ، رومانی ، هلند ، و دانمارک با بررسی کارشناسی موضع مشابهی اتخاذ کردند .