اقتصاد دامپروری چیست؟

اقتصاد دامپروری چیست ؟

اغلب دامداری های ما اقتصادی نیسـتند

نویسنده : امیـد قـربانی

فعالیت های تولیدی تفاوت های بسیار زیادی با فعالیت های تجاری و بازرگانی و واسطه گری دارد . فرقی هم نمیکند که این فعالیت تولیدی در چه حوزه ای انجام میشود .

تولید ماشین آلات صنعتی ، خودرو سازی ، پتروشیمی ، معادن ، تولید پوشاک و… . تمام این حوزه هایی که اشاره کردیم جزو حوزه های اقتصاد تولیدی محسوب میشوند و به دلایل مختلفی با فعالیت های بازرگانی تفاوت های زیادی دارند.

یکی دیگر از این حوزه های اقتصاد تولیدی که باید بدان اشاره کنیم تولیدات حوزه کشاورزی و به ویژه تولیدات صنعت دامپروری ست. تولید یعنی ایجاد کردن و بوجود آوردن چیزی از سایر مواد اولیه ای که در اختیار داریم . که طبیعتاً دارای ویژگی ها و خصوصیات منحصر به خود میباشد .

تولید میتواند هدفمند باشد یا کاملاً غیر هدفمند و از سر استیصال و ناچاری باشد . یعنی برای تولید از قبل برنامه ریزی انجام شده باشد یا فاقد هرگونه برنامه ریزی و سیاست عرضه باشد . تولید همچنین میتواند با انواع هزینه ها همراه باشد و یا اینکه به صورت هرز ، خودکار و بدون هزینه باشد .

اما در هر صورت همینکه چیزی را بوجود می آوریم و ایجاد میکنیم در واقع در حال تولید کردن چیزی هستیم . 

اگر آن چیزی که بوجود می آوریم دارای استراتژی اقتصاد محور باشد ، میتوان به ادامه داشتن آن و سود آور بودنش امیدوار بود در غیر این صورت نه تنها امید چندانی به مستمر بودنش نیست بلکه ریسک خطر پذیری و زیان ده بودن آن فعالیت نیز شدیداً بالا میرود .

وقتی حرف از اقتصادی بودن یک فرایند تولیدی میزنیم طبیعتاً میبایست یک سری ملاک ها و شاخص های مفید و موثر را نیز برایش تعریف کنیم . بدین معنی که اساساً به چه چیزی اقتصاد تولیدی گفته میشود و کدام تولید را میتوان در زمره ی فعالیت اقتصادی محسوب کرد ؟

یکی از اصلی ترین و مهمترین مولفه ها و شاخص هایی که برای تولید اقتصادی در نظر گرفته اند و در آموزه های علوم اقتصاد بدان توجه میشود موضوعی ست به نامِ توانایی تجاری سازی یک فرایند تولیدی .

تجاری سازی فرایند تولید یعنی چی ؟

تجاری سازی در ادبیات اقتصاد یعنی برنامه ریزی برای رساندن کالای نهایی و محصول تولید شده به نقطه ی بازرگانی و بازار های توسعه پذیر است.

تجاری سازی فرایند تولید به این معناست که برای هر محصول و کالایی که تولید میکنیم بتوانیم با ابزار ها و شِگِرد های مختلف تبلیغاتی و رسانه ای و ویزیتوری ، یک بازار هدف مشخص و توسعه پذیر ایجاد کنیم . 

اگر بخواهم به زبان ساده و عامیانه توضیح بدهم اینگونه میشود که : یک تولید کننده باید بتواند شرایطی را برای محصولات ، خدمات و کالاهای تولیدی خود بوجود بیاورد که برای عرضه ی این کالاها و محصولات نه تنها دغدغه و محدودیت نداشته باشد بلکه همواره مشتریان جدیدی داشته باشد و بتواند با همین سیستم بازار یابی توسعه پذیر خود را از موانع و چالش های متعدد فرایند تولید برهاند .

 شاید آنچه تا این لحظه درباره تجاری سازی محصولات تولیدی گفتیم باز هم شفاف نبوده و چندان قابل فهم نباشد . لذا با ذکر یک مثال بسیار ساده و گویا از دل کشاورزی و صنعت دامپروری و تولیدات دامی سعی میکنم این موضوع را کاملا شفاف و صریح توضیح دهم .

مثال ساده و قابل لمس : یکی از مهمترین محصولات و کالاهایی که توسط دامداران و صنعت دامپروری تولید میشود ، شیر خام است . در واقع اصلی ترین محصول تولید شده در یک دامداری شیری که کلیه ی محاسبات مالی و هزینه و درآمد و سیاست گذاری های خرد و کلان دامداری با آن انجام میشود همین شیر خام است .

اکنون این سوال را مطرح میکنم که : اصلی ترین دغدغه و نگرانی یک دامدار پس از اینکه شیر خام را تولید میکند چیست ؟ آنهم شیر خامی که پس از صرف هزینه های هنگفت و دردسر های فراوان و کمبود علوفه و گرانی نهاده و انواع بیماری های دامی و … تولید میشود ؟

بدون شک اگر کسی کمترین آشنایی با صنعت دامپروری و گاوداری های شیری در ایران داشته باشد در پاسخ به سوال فوق بلادرنگ خواهد گفت که اصلی ترین و مهمترین دغدغه دامدار پس از آنهمه چالش و دردسر این است که چگونه همین شیر خام را بفروشد ؟

خب چرا دامداران ما چنین دغدغه ی بزرگ و آزار دهنده ای دارند ؟ به این دلیل که در حال حاضر اغلب دامداران ، شیر خامی را که با هزاران خون دل خوردن و مشکلات متعدد تولید میکنند ، از روی ناچاری و اجبار به شرکت های لبنی بزرگ و کوچک و یا تعاونی های دامپروری و یا حتی به برخی از سکو های جمع آوری شیر تحویل میدهند .

دقت داشته باشید که ما در مطلب فوق گفتیم که دامداران ما مجبور به چنین کاری هستند . همین اجبار و ناچاری باعث شده است که بسیاری از دامداران هرگز نتوانند از منافع اقتصادی تولید شیر خام به خوبی بهره مند شوند .

تجاری سازی فرایند تولیدی دقیقا در همین نقطه و همین مثالی که زدیم خودش را به خوبی نشان میدهد . تجاری سازی یعنی کاری کنیم که هرگز برای عرضه ی محصولات و کالاهای تولید شده ی خودمان نیاز نباشد از روی ناچاری و اجبار اقدام کنیم .

یکی دیگر از مولفه ها و ملاک های که برای اقتصاد تولیدی و تولید اقتصادی در مبانی علم اقتصاد تعریف شده این است که یک فرایند تولیدی باید مبتنی بر دانشِ هزینه و سود باشد .

دانش هزینه و سود یعنی چی ؟

تعریف خلاصه و ساده آن اینست که : باید از علم حسابداری به نحو شایسته و بایسته ای در تمام طول فرایند تولید کالا و خدمات استفاده کنیم .

دانش حسابداری به ما کمک میکند تا به طور دقیق و شفاف گلوگاه های مالی فعالیت تولیدی خود را پیدا کرده و با اقدامات قاطع و سریع به رفع عیوب کار بپردازیم .

یکی از مهمترین و اصلی ترین کارهایی که دانش حسابداری و محاسبات انجام میدهد ، تعیین دقیق قیمت تمام شده ی کالا و خدمات است . و بدون شک اطلاع از قیمت تمام شده ی یک کالا جزو حیاتی ترین مسائلی ست که تولید کننده ملزم و موظف به دانستن آن است در غیر اینصورت ضریب ضرر و خسارت در آن واحد تولیدی تقریباً به عدد صد بسیار نزدیک خواهد شد .

بدون دانستن هزینه تمام شده کالا ، محاسبه سود کالا نیز اساساً غیر ممکن خواهد بود . پس تولید مبتنی بر دانشِ هزینه و سود نیز یکی از ملاک های مهم در اقتصاد تولیدی میباشد .

تولید مبتنی بر هزینه همچنین به ما کمک شایسته ای میکند تا کنترل دقیقی روی هزینه های تمام شده و جلوگیری از افزایش این هزینه ها داشته باشیم.

 اگر بخواهیم سومین ملاک و شاخص اقتصاد تولیدی و تولید اقتصادی را ذکر کنیم ، چاره ای نداریم جز اینکه تولید مبتنی بر هدف را ذکر کنیم .

تولید مبتنی بر هدف یعنی چی ؟

هدفمند بودن یک فرایند تولیدی بدین معنی است که باتوجه به سرمایه ای که داریم و نیز باتوجه به نیاز بازار مصرف اقدام به شروع تولید یک کالا کنیم .

باز هم با ذکر یک مثال ساده از دل دامپروری این موضوع را توضیح میدهم :

گفتیم که مهمترین کالای تولید شده در گاوداری های شیری ، همین شیر خام است .

میدانیم که همه ی شیر خام ها از نظر کیفیت و ارزش غذایی و قیمت و ترکیباتی که دارند یکسان نیستند . به ویژه در رابطه با مقدار چربی و اندازه ی پروتئین و بار میکروبی و… .

آیا داشتن چربی بالا برای یک شیر خام ، مزیت اقتصادی محسوب میشود ؟ آیا پولی که بابت چربی بالا به دامداران پرداخت میشود نسبت به هزینه هایی که برای همان چربی بالا انجام میشود ، همخوانی و تناسب دارد ؟

آیا حالا که درآمد و هزینه این فرایند متناسب نیست بهتر نیست که شیر را با چربی نرمال تولید کنیم ؟ و…

مجموعه ی این پرسش ها و پاسخ های دقیق و کارشناسانه ای که بدان ها داده میشود ، میتواند اهداف اقتصادی و تولیدی ما را نیز مشخص کند . هدفمندانه بودن یک فرایند تولیدی بدین معناست .

با توجه به آنچه تا اینجا گفتیم و نیز تجربه و پایش هزاران دامداری در سراسر کشور میتوان به جرات ادعا کرد که : فرایند تولیدی اغلب فارم های ما اصلاً اقتصادی و مبتنی بر دانش اقتصاد نیست بلکه صرفا در راستای ایجاد کردن شیر یا گوشت میباشد .

بیشتر دامداری ها و دامداران ایرانی اقتصاد محور نیستند چراکه نه توانایی تجاری سازی محصولات خود را دارند ، نه مبتنی بر دانشِ هزینه و سود هستند و نه حتی طرح و برنامه و هدف مشخصی برای تولید بهینه و درست دارند . 

بهترین تشبیه برای ملموس تر شدن موضوع این است که بگویم : این تیپ از دامداری ها درست مثل یک ماشین خاموش هستند . ماشین خاموشی که در یک جاده مسطح و بدون شیب ، متوقف و بدون حرکت مانده اند .

اگر جلوی این ماشین ، مسیرِ سرپایینی قرار داشته باشد با سرعت غیر قابل کنترل حرکت میکند و به جلو میرود . اما اگر جاده سربالایی باشد این ماشین نیز چاره ای ندارد جز اینکه با سرعت بالا سرنگون گردد یا با سرعت غیر قابل کنترل به عقب حرکت کند.

بدین ترتیب است که ادعا میکنم اغلب فارم های کشور عزیز ما ، اقتصادی نیستند . یعنی فقط یک کالای سفید رنگ و مایعی به نام شیر را بوجود می آورند . حالا اینکه فرایند تولید آن چگونه است ؟ هزینه ای که بابت تولیدش میشود چقدر است ؟ آیا میتوان هزینه تولیدش را کمتر کرد ؟ آیا میتوان سودش و منفعت آن را بیشتر کرد ؟ آیا میتوان کاری کرد که برای فروش شیر خام به سکو های جمع آوری و شرکت های لبنی ، ناچار و مجبور نباشیم ؟ و…

هیچکدام از این مولفه ها و سوالات فوق اصلا در میان اغلب دامداران ما هیچگونه جایگاهی ندارد .

به همین دلیل است که میبینیم بسیاری از فارم های صنعتی و سنتی در ایران آنطور که باید سودآوری ندارند و صاحبان آنها همیشه از اوضاع دامپروری گلایه مند هستند !

نکته ی مهمی را که میتوانم در بخش پایانی بدان اشاره کنم این است که : 

از نظر بنده یک دامداری و فارم زمانی اقتصادی است و شایسته ی سودآوری بیشتر را دارد که روی هر قطره از شیر خام ، برنامه ریزی های متنوع علمی ، فنی ، تکنیکی ، سیاستی ، ترویجی ، فرهنگی و… داشته باشد .

کشاورزی و تولیدات دامی در ایران همواره و همیشه با انبوهی از چالش ها و موانع همراه بوده است و خواهد بود . بنابراین اگر یک فارم بخواهد اقتصادی باشه باید سیاستمدار هم باشد ، اهل مبانی حقوقی هم باشد ، فرهنگی هم باشد و… !

نگاهی دقیق و کارشناسانه به اطراف خودمان و فارم ها داشته باشید . تقریبا هیچکدام از دامداری ها اقتصـادی نیســتند . 

بهترین و تاپ ترین فارم هوایی که سراغ دارید آنهایی هستند که خلاقیت بالایی داشته و زحمت کشیده از کارشناسان ماهر علوم دامی و متخصصین دامپزشکی و تکنسین های اصلاح نژاد و… بهره ی کافی میبرد .

 اما حتی در همین فارم ها نیز هیچ نشانه و خبری از ترویج مصرف شیر و بازار سازی و اتحاد اجتماعی و آموزش سایر دامداران و… نیست . سوگمندانه اکثر دامداران ایران اقتصادی نیستند …

جناب آقای مهندس امید قربانی کارشناس و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی و دامپروری 

به قلم : مهندس امید قربانی  

کارشناس و تحلیل گر اقتصاد کشاورزی و دامپروری 

مدیر گروه صنعت دام ایران

مدیر عامل گروه مهندسی تیدام

اخبار جنگ باعث ترومای روانی کودکان میشود

ردپای سیاست گیلانی ها از هندوستان تا بالکان 

نترس حرف بزن تا حالت خوب بشه 

امیرکبیر مردی که دیگر تکرار نشد

پویش ملی نجات صنعت دامپروری ایران

لینک گروه تخصصی صنعت دام ایران در تلگرام

لینک پایگاه اطلاع رسانی توسعه روستایی ایران