عصب واگ و اختلال گوارشی در دام
به قلم : امید قربانی
در مقالات آموزشی قبلی ، درباره ی ماهیت عصب واگ و عملکردِ چندگانه و بسیار حیاتی عصب واگ در بدنِ دام ها ، مطالب مفید و ارزشمندی را مطرح کردیم که به همه ی دامداران توصیه میکنیم آن مطالب را نیز مطالعه فرمایند .
از جمله اینکه اختلال در مکانیسم فعالیت عصب واگ ممکن است باعث فلج شدن مقطعی یا دائمی گاو ها شود و یا با تشدید فشار روی رگ های خونی و ایجادِ ایست قلبی منجر به مرگ دام گردد .
اما در این مقاله تصمیم داریم به یکی دیگر از اثرات اختلال در مکانیسم عصب واگ بپردازیم که بسیار حائز اهمیت میباشد . یعنی ارتباط عصب واگ در فرایند هضم مواد غذایی و سیستم گوارشی در دامها را بررسی کنیم .
از مجموع بخش های مختلف سیستم گوارشی دام ، دو قسمت هستند که نسبت به سایر بخش ها در مواجهه با اختلال عملکردی عصب واگ تاثیر پذیری بیشتری دارند :
۱: اولی دریچه پیلور
۲: و دومی بخش هزارلا
وقتی عصب واگ تحریک میشود و در عملکرد آن اختلال بوجود می آید ، این دو قسمت از دستگاه گوارشی ( دریچه پیلور و هزارلا ) عمدتا باعث ایجاد چهار نوع اختلالِ گوارشی میشوند که بسیار هم مهم هستند :
۱: نارسایی انتقالی هزارلایی
۲: نارسایی جریان پیلور
۳: ایجاد نفخ گازی شدید
نارسایی انتقالی هزارلایی
نارسایی در بخش هزارلا به سه شکل برای دام ضرر ایجاد کرده و مشکل ساز میشود . یکی عدمِ انتقال و جابجایی مواد غذایی در دستگاه گوارش و تجمع غذا در هزارلا که با افزایش حرکات شکمبه همراه میگردد . در اثر منتقل نشدن غذا از هزارلا و عبور نکردن غذا به بخش بعدی گوارش ، شاهد اتساع و کشیدگی شکمبه خواهیم بود در حالی که همان موقع شیردان خالی مانده است .
دومین مشکلی که در اثر نارسایی هزارلایی بوجود می آید این است که به علت منتقل نشدن غذا از هزارلا به شیردان ، دام دچار احساس سیری کاذب شده و دیگر اشتهایی برای غذا خوردن پیدا نمیکند. سیری کاذب و عدم غذا خوردن میتواند سایر اندام ها را متاثر کند
نارسایی انتقالی هزارلایی که به آن انباشتگی هزارلایی نیز گفته میشود همچنین میتواند باعث تغییر شکل شکمبه شده و آن را به صورت گلابی تغییر شکل دهد . و وقتی این اتفاق رخ میدهد در این زمان مدفوع دام کاهش پیدا کرده و قوام و شکل مدفوع هم تغییر پیدا میکند . یعنی مدفوع ازحالت نرمال خارج شده و خمیری میشود که اغلب همراه با مواد فیبری بزرگ نیز میباشد .
کمبود آب هم یکی دیگز از عوارض این نارسایی انتقالِ هزارلایی میباشد .
نارسایی جریان پیلور
با اختلال در عملکردِ عصب واگ ، دریچه ی پیلور هم متاثر شده و اصطلاحاً دچار فلجی میگردد . با فلج شدن و از کار افتادن دریچه ی پیلور مواد غذایی دوار انباشتگی در شیردان میشوند . متعاقبا و با انباشتِ مواد غذایی در شیردان ، ترتیب و ماهیت طبقه بندی شده ی شکمبه نیز دچار اختلال میگردد .
و متاسفانه در همین حالت یعنی نارسایی دریچه پیلور است که حیوان در کمترین زمان ممکن دچار آلکالوز ، دهیدراتاسیون و حبس مایع کلر شده و متعاقب آنها تلف میگردد .
تحقیقات گسترده ای صورت گرفته است توسط دانشمندان و پژوهشگران حوزه علوم دامی برای یافتن علت یا علل اختلال در مکانیسم عصب واگ . نتیجه ی همه تلاش ها و پژوهش ها نشان داده است که عوامل زیر بیشترین سهم را در این موضوع داشته و نقش عمده ای در اختلال عملکرد عصب واگ ایفا میکنند :
۱: جابجایی شیردان
۲: پیچ خوردگی چادرینه
۳: زخم شیردان
۴: آبستنی های سنگینی که منجر به تغییر وضعیت شیردان میشوند
۵: و استرس های آنی و شدید که منجر به حملات پانیک گردند
نفخ در اثر اختلالات عصبی واگ
گفتیم که اختلال در عملکرد عصب واگ میتواند منجر به ایجاد نفخ در حیوان شود . نفخی که در اثر تحریک عصب واگ ایجاد میشود عموما نفخ گازی ست . اینگونه نفخ ها چنانچه شدید باشد و در اسرع وقت درمان نگردد به راحتی میتواند باعث مرگ حیوان شود .
به طور کلی در پرورش دام و مدیریت بهینه ی گله ها از هیچ نکته ای ( حتی در مقیاسِ بسیار ساده و پیشِ پا افتاده و معمولی ) نباید بدون توجه عبور کنیم و آنها را نادیده بگیریم . با دقت کردن در همین موضوعات ساده و پیش پا افتاده و رفع نواقص کوچک دامداری ست که میتوانیم عملکرد گله را بهبود بخشیده ، هزینه ها را کاهش و درآمد و سودآوری را افزایش دهیم
نویسنده : مهندس امید قربانی
کارشناس دامپروری و تحلیلگر اقتصاد کشاورزی/ مدیر عامل گروه مهندسی توسعه دامپروری اندیشه مهر/ مدیر گروه تخصصی صنعت دام ایران در تلگرام
شرکت تیدام ، تولید و تامین کننده انواع دستگاه ها و ماشین آلات صنعت دامپروری ایران
باگاسیزه شدن دامپروری به دلیل تقلید روحانی از منانگوا
